:::: MENU ::::

Liceum Ogólnokształcące nr XLIV im. ks. Stanisława Konarskiego w Krakowie

XLIV Liceum Ogólnokształcące
im. ks. Stanisława Konarskiego
w Krakowie

malarstwo_konarski
ks. Stanisław Konarski

”Mąż ten wielkiego serca i umysłu, przyświecający narodowi przez całą połowę stulecia cnotami kapłańskimi i obywatelskimi, urodził się 30 września 1700 roku we wsi Żarczycach, województwie sandomierskim.
Był on najmłodszym synem Jerzego Konarskiego, kasztelana Zawichojskiego”.

Tak o Konarskim pisał Henryk Wernic w książce ”Życiorysy Sławnych Polaków” nr 11 wydanej w Petersburgu nakładem księgarni K. Grendyszyńskiego w 1900 roku.

 

Hieronim Stanisław Konarski urodził się 30 września 1700 roku w Żarczycach Większych w obecnych Żarczycach Dużych), w powiecie chęcińskim (obecnie jędrzejowskim), nieopodal miasteczka starościńskiego Małogoszcz, w województwie sandomierskim, w malowniczej okolicy wśród gór, lasów i strumieni, niedaleko Kielc, siedziby biskupów krakowskich.

Według ksiąg metrykalnych miejscowej parafii Żłotniki, 18 października 1700 roku miejscowy pleban Stanisław Molędzki, ochrzcił niemowlę płci męskiej, syna Jerzego Konarskiego, miecznika Sandomierskiego, kasztelana zawichojskiego, herbu Gryf oraz matki Heleny z Czermińskich, której matka, Tarłówna, pochodziła z możnej rodziny sandomierskiej. Chłopcu nadano imiona Hieronima i Franciszka. Imię Stanisław ks. Konarski przyjął dopiero w zakonie pijarskim.

W roku 1709 jako dziesięcioletni chłopiec został umieszczony w kolegium pijarskim w Piotrkowie, gdzie przebywało już dwóch starszych braci. Byli to późniejsi znani pijarzy, Ignacy i Antoni Konarscy.

Szkoła piotrkowska należała w okresie pobytu Konarskich do najlepszych, kształcąc w kilkutysięcznym mieście trybunalskim przeciętne 250 uczniów. Ponieważ w tym czasie nie było w Piotrkowie konwiktu pijarskiego, należy przypuszczać, że Konarscy mieszkali w wynajętej stancji pod opieką tzw. wówczas ”dyrektora” odpowiedzialnego za dozór przed zwierzchnością szkoły.

W chwili kiedy Hieronim Konarski zaczynał naukę w Piotrkowie, pijarzy mieli w Polsce około dwudziestu kolegiów, a piotrkowskie pracowało już ponad trzydzieści lat.

Pijarzy byli zakonem nauczającym i zostali sprowadzeni do Polski przez Władysława IV i jego kanclerza Jerzego Ossolińskiego, który w akcie erekcyjnym z 1642 roku dał pijarom prawo prowadzenia kolegiów. W Piotrkowie Konarscy zapoznali się ze szkołą i jej funkcjonowaniem, zetknęli się ze środowiskiem młodzieży różnych stanów, rozmiłowali się w literaturze starożytnej, uczyli się posługiwać łaciną, bez znajomości której nie można było wówczas pełnić funkcji społecznych. A że domu rodzinnego już nie mieli, łatwo przylgnęli do swych nauczycieli – wychowawców, a trzech z nich (Stanisław, Władysław i Hieronim) idąc za głosem powołania, poprosiło po skończeniu szkoły o przyjęcie do grona pijarów.

Hieronim po ukończeniu nauki w Piotrkowie wstąpił w 1715 roku do zakonu pijarskiego. Potem udał się do najbliższego nowicjatu w Podolińcu na Spiszu, gdzie przebywali już jego starsi bracia. W Podolińcu, w kolegium przebywa siedem lat, najpierw przez dwa lata jako nowicjusz, następnie jako uczeń, a wreszcie jako nauczyciel poetyki i retoryki. W gronie pijarów Stanisław poznał reguły zakonne, ćwiczył się w umartwieniach i pokorze, przyzwyczajał do ślubów zakonnych i nauczycielskich. Po nowicjacie odbywał praktykę nauczycielską w miejscowej szkole w klasach syntaksy, poetyki i retoryki, katechizował dzieci i pogłębiał swoją znajomość filozofii. Po ukończeniu nowicjatu składa 15 sierpnia 1717 roku śluby zakonne; 29 sierpnia 1718 złożył wyznanie wiary a 17 sierpnia 1722 jako wybitnie zdolnego, na rozkaz prowincjała, ks. Wincentego Ślegielskiego, jego dawnego rektora z Piotrkowa, wysłano go na studia teologii spekulatywnej, (co było wyróżnieniem) do warszawy, gdzie przyjął święcenia kapłańskie. W 1722 roku w Warszawie podjął wykłady retoryki w tamtejszym kolegium pijarskim.

Praca nauczycielska i literacka wypełniła mu paroletni okres życia warszawskiego, zanim zdołał poznać szersze obszary kultury i cywilizacji Zachodu. Dzięki funduszom wuja, Jana Tarły, biskupa poznańskiego i warszawskiego, Konarski wyjechał w 1725 roku do Rzymu, gdzie rozpoczął studia naukowe w słynnym pijarskim Collegium Nazarenum. W Italii zetknął się z prawdziwym rozkwitem umysłowym światłego katolicyzmu. W połowie 1729 roku opuszcza Rzym i udaje się na dalsze studia do Francji. Tutaj, w Paryżu, ostatecznie ukształtował się w nim pogląd na nowy typ szkoły, którego Polska potrzebowała najbardziej. Najważniejszym doświadczeniem tego okresu dla ks. Konarskiego było poznanie prądów wychowawczych reprezentowanych przez teorie wychowawcze angielskiego myśliciela Lock’a, oraz francuskich wychowawców: Rolina i Fenelona. W programach szkolnych wysuwano na pierwsze miejsce, zamiast starożytności i dysput filozoficznych – geografię z historią ojczystą i powszechną, zamiast mitologii – przyrodoznawstwo, fizykę z matematyką, zamiast ćwiczeń gramatycznych i retoryki praktyczną znajomość języka ojczystego i języków obcych nowożytnych, a nawet buchalterię, prawo, szermierkę, jazdę konną, tańce, niezbędne urzędnikowi, budowniczemu, oficerowi, mężowi stanu. Ówczesny Zachód wprawił ks. Konarskiego w zdumienie także swoją pomysłowością gospodarczą, potęgą ekonomiczną. Uczniom i dorosłym przekazywał te cudze osiągnięcia w swoich publikacjach w zestawieniu z naszym własnym bałaganem i ubóstwem: ”Miasta przepyszne, gęste, handlowe, bogate, ludne, czyste miasteczka i wsi kwitnące… owe biblioteki, akademie, rozliczne szkoły. Zapatrzyć się na manufaktury tysiączne, na monety srebrnej i własnej mnogość, na fabryk publicznych i krajowi użytecznych, mosty, kanały, tamy, groble, mury, bruki, fortece, drogi publiczne dla bezpieczeństwa, dla obrony, w dobrym wszystko zachowanym stanie…” Ks.Konarski po kilku latach, w 1730 wrócił do kraju. Wrócił mocno zatroskany o przyszłość Rzeczypospolitej. O własnych siłach podjął teraz wielką pracę, wziął na siebie ”prawie samotny trud” ratowania ojczyzny. W latach 1730 – 40 oddawał się publicystyce politycznej. Proponowano mu kilkakrotnie biskupstwo, najpierw biskupstwo przemyskie, później biskupstwo inflanckie, których nie przyjął ze względu na swe plany pracy społecznej. Unikał także w tym czasie zakonnych stanowisk przełożonych.

W publicystyce dużo czasu poświęcił na opracowanie sześciotomowego dzieła – Volumina Legum. Są to Zbiory Ustawodawstwa Polskiego obejmującego kilka weków praw polskich. Próbuje wpływać na bieg wydarzeń politycznych słowem, piórem, negocjacjami osobistymi, publikuje w 1733 roku dwie rozprawy: ”Rozmowa pewnego ziemianina ze swoim sąsiadem o teraźniejszych okolicznościach 1733” i ”Listy Poufne”.

Ks. Konarski brał udział w redagowaniu manifestu kolbuszowskiego skierowanego przeciw bezprawiu elekcji Augusta i najazdowi obcych. Po powrocie z poselstwa do Francji osiadł w klasztornym zaciszu, oddając się pracy szkolnej i rozmyślaniu nad przyszłością, musiał znów przyzwyczaić się do kłopotów krajowych.

Podjął się m.inn. obrony istniejących i zakładanych kolegiów pijarskich, wobec jezuitów, którzy rościli sobie pretensje do wyłączności na prowadzenie szkolnictwa średniego w Polsce.

W latach 1736-1737 wykładał literaturę, politykę i prawo w kolegium krakowskim, a następnie historię, geografię i wymowę w Rzeszowie. W dniu 1.09.1740 roku otwiera przy ulicy Długiej w Warszawie słynny w dziejach wychowania zakład pijarski Collegium Novum, którego nazwa jesienią 1741 roku została ustalona na Collegium Nobilium, będzie nim kierował jako rektor, z przerwami przez 25 lat.

W lutym 1741 roku Konarski obejmuje urząd prowincjała. Dla Collegium wybudował na rogu ulicy Miodowej, w sąsiedztwie dawnego kolegium okazały pałac, sam włożył w tę fundację wszystkie swoje oszczędności. Collegium Nobilium było wyposażone w bogatą bibliotekę, obserwatorium astronomiczne, gabinet fizyczny. Był jedną z najlepszych szkół jakie ówczesna Polska posiadała.

W 1741 w ramach reformy szkolnictwa wydał Konarski dwa podręczniki dla uczniów szkół pijarskich: ” Gramatyka łacińsko-polska” i podręcznik do retoryki ”O poprawie wad wymowy”.

Plan reformy napotykał wiele trudności. Ogół nie rozumiał jej i nie doceniał jej potrzeby. W 1749 roku Konarski pojechał do Rzymu, aby starać się o oficjalne pozwolenie na reformę. W 1754 roku papież zatwierdził projekt reformy osobnym breve.

W 1754 r. otwarto nowy gmach Collegium Nobilium, a ks. Konarski wygłosił wówczas sławną ”Mowę o ksztowaniu człowieka uczciwego i dobrego obywatela”. Ogromny wkład pracy Konarskiego i ogółu pijarów sprawił, że szkóly pijarskie, a szczególnie Collegium Nobilium, osiągneły wysoki poziom.

W warszawskim Collegium kształcili się obcokrajowcy: Rosjanie, Niemcy, Węgrzy, Włosi i inni. Szkoły pijarskie stały się ośrodkami kultury i życia w Polsce, zwłaszcza że ówczesne akademie w Krakowie, Wilnie, Zamościu i Lwowie przeżywały od połowy XVII wieku upadek, a szkolnictwo jezuickie oparte było jeszcze na starych, nie przynoszących już pożądanego pożytku zasadach.

Od lat czterdziestych zamierzał Konarski wystąpić do walki przeciw ”liberum veto”. W latach 1755-60 poświęcił się pracy nad reformą ustroju sejmowego i wydał sławne czterotomowe dzieło: ”O skutecznym rad sposobie” wypowiadając po raz wtóry walkę ”liberum veto”, nawołując do stosowania zasady większości sejmowej i o zmiany w przestarzałej procedurze rządowej.

Gdy w 1763 roku królem został Stanisław August Poniatowski, zawiązała się wielka przyjaźń króla z ks. Konarskim. Król bywał często w Collegium, natomiast ks. Konarski bawił u króla, zwłaszcza na Obiadach Czwartkowych, podczas których omawiano w sposób swobodny sprawy literatury, oświaty i kultury Rzeczypospolitej.

W 1765 roku otrzymał Konarski od króla, w dowód zasług dla Ojczyzny, pamiątkowy medal z napisem ” Sapere auso” (Temu, który odważył się być mądrym).

Z inicjatywy ks. Konarskiego, w 1765 roku założona została przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Akademia Rycerska, której celem było przygotowanie młodzieży szlacheckiej do życia obywatelskiego i wychowania jej w duchu kultury polskiej, oświecenia, mająca w zasadzie charakter wojskowy. Jej absolwentami byli m.in. T. Kościuszko, K. Kniaziewicz, S. Fiszer, J. U. Niemcewicz, M. Sokolnicki, J. Jasiński.

W 1765 roku zrezygnował definitywne ze stanowiska rektora Collegium Nobilium. Ostatni okres życia ks. Konarskiego był bardzo burzliwy. Konarski po swoich wystąpieniach musiał się nawet ukrywać.

Zmierzch życia ks. Konarskiego wypadł w celi zakonnej. Po długotrwałej chorobie i przy zmierzchu Rzeczypospolitej.

W 1772 roku przeżył ks. Konarski pierwszy rozbiór Polski, dokonany przez Rosję, Austrię i Prusy. Ks. Stanisław Hieronim Konarski zmarł 3 sierpnia 1773 roku w Warszawie.

Historyk, Wincenty Skrzetuski, pod rokiem 1773 pisał: ”Zmarł mąż nieśmiertelnej pamięci Stanisław Konarski.

Pamięć jego istnienia i zasług pozostanie w sercach wdzięcznych Polaków na wieki, dotrze także do narodów obcych, dzięki wybitemu z polecenia króla Stanisława Augusta pięknemu złotemu medalowi z jego wizerunkiem i napisem ‚SAPERE AUSO’ dającym tak trafnie chwałę znakomitemu mężowi”.

Już po śmierci ks. Konarskiego 17 października 1773 roku sejm delegacyjny ustanowił Komisję Edukacji Narodowej, której zmarły dwadzieścia lat wcześniej opracował projekt.